Ir İridyum

İridyum

İridyum (Ir)
H Periyodik cetvel He Li Be   B C N O F Ne Na Mg   Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba   Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra   Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Uut Fl Uup Lv Uus Uuo       La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu   Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Temel özellikleri
Atom numarası	77
Element serisi	Geçiş metalleri
Grup, periyot, blok	9, 6, d
Görünüş	metalik beyaz
Atom ağırlığı	192.217 g/mol
Elektron dizilimi	4f14 5d7 6s2
Enerji seviyesi başına Elektronlar	2, 8, 18, 32, 15, 2
Fiziksel Özellikleri
Maddenin hali	katı
Yoğunluk	22.56 g/cm³
Sıvı haldeki yoğunluğu	19 g/cm³
Ergime noktası	2739 °K 2466 °C 4471 °F
Kaynama noktası	4701 °K 4428 °C 8002 °F
Ergime ısısı	41.12 kJ/mol
Buharlaşma ısısı	563 kJ/mol
Isı kapasitesi	(25 °C) 25.10 (25 °C) J/(mol·K)
Atom özellikleri
Kristal yapısı	Yüzey merkezli kübik
Yükseltgenme seviyeleri	−3,−1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6
Elektronegatifliği	2.20 (Pauling ölçeği) Pauling ölçeği
İyonlaşma enerjisi	880 kJ/mol
Atom yarıçapı	135 pm
Atom yarıçapı (hes.)	180 pm
Kovalent yarıçapı	137 pm
Van der Waals yarıçapı	? pm
Diğer özellikleri
Elektrik direnci	(20 °C) 47.1 nΩ·m (20°C'de)
Isıl iletkenlik	(300 K) 147 W/(m·K)
Isıl genleşme	6.4 µm/(m·K) (25°C'de)
Ses hızı	(20 °C) 4825 m/s (?'de)
Mohs sertliği	6.5
Vickers sertliği	1760 MPa
Brinell sertliği	1670 MPa

Sembol: Ir

Atom numarası: 77

Atom ağırlığı: 192.217 g/mol

Oda koşullarında (25°C 298 K):  Metalik beyaz renkli katı

Metal

İridyum, sembolü Ir, atom numarası 77 olan kimyasal element. Çok sert, kırılgan, gümüş beyazı platin ailesinden bir geçiş metali olan iridyum en yoğun ikinci elementtir ve 2000 ° C gibi sıcaklıklarda bile korozyona karşı yüksek dayanıklılık gösterir. Her ne kadar sadece belli ergimiş tuzlar ve halojenler blok halindeki iridyumu aşındırabilsede, bölünmüş toz halindeki iridyum çok daha reaktif ve hatta yanıcı olabilmektedir. Ir 191 ve 193 Ir tek doğal kararlı izotopudur, bunlardan ikincisi daha bol bulunur.

Iridyum 1803 yılında İngiltere, Londra'da Smithson Tennant tarafından, Güney Amerika dan gelen çözünmeyen doğal platin cevherinden elde edilmiştir. Yer kabuğunda nadir bulunan, yıllık üretim ve tüketimi sadece 3 ton olan buna rağmen özel endüstriyel ve bilimsel uygulamalarda kullanılan bir numaralı metaldir.

Tarihçe

İridyum 1803 yılında İngiliz bilim adamı Smithson Tennant tarafından Londra'da keşfedildi. Osmiyum parçalarının HCl ve nitrik asitle birleştirilmeleri sonucu elde edildi. Latince gökkuşağı anlamına gelen iris adı verildi.

İridyum metali 1803 yılında Smithson Tennant tarafından keşfedildi.

Palladyum, rodyum, iridyum, osmiyum, rutenyum, platin elementleri, Platin elementleri olarak adlandırılır. 

İridyum metalinin kendi minerali olmayıp platin elementleri birlikte az miktarda bulunur.  Mineralindeki altın, palladyum, platin metalleri uzaklaştırılır. Geriye kalan kalıntı sodyum bisülfat ile eritilerek su ile çözdürülerek Rh₂(SO₄)₃ çözeltisi elde edilir. Çözeltide çözünmeden kalan kısım iridyum içerir. Bu kalıntının Na₂O₂ ile eritilip su ile çözdürülmesi ile IrO₂ elde edilir. Oluşan oksidin kral suyunda (HNO₃:HCl 1:3)  çözünmesi ile saf (NH₄)₃IrCl₆ çözeltisi elde edilir. Çözücünün  kuruluğa kadar evoparatör ile uzaklaştırılması ile geriye kalan kalıntının hidrojen gazı altında yakılması sonucunda saf iridyum elde edilir.
AYRICA;

Ir İridyum periyodik cetvelin VIII. grubunda kobalt dizisinde yer alır. 1804′de Tennant tarafından bulundu. Platini sertleştirmek için platin alaşımlarının yapımında kimyasal etkilere dayanıklı krozelerin yapımında, osmiyum alaşımları, aşınmaya karşı dayanıklılığı nedeniyle dolmakalem uçlarının yapımında kullanılır.

Sembolü: Ir
Atom Numarası: 77
Atom Ağırlığı: 192.217
Elemet serisi: Geçiş metali

Maddenin Hali: Katı
Görünümü: Beyaz

Bütün metaller arasında yoğunluğu en büyük olanıdır. Doğal iridyum iki izotopun karışımdan oluşmuştur. Ir-191 (%38,5); Ir-193 (%61,5) Kütle numarası 182, 190, 191, 194-198 olan radyoaktif izotopları elde edilmiştir.

Saf iridyum üzerine altın suyu dahil hiçbir asit etkimez. Erimiş alkalilerden hafifçe etkilenir. Kızıl derecede fluor ve klor etkir. Erimiş potasyum sülfat yada potasyum hidroksit ve nitrat karışımı; kurşun, çinko ve kalaydan etkilenir. Toz edilmiş metal kızıl derecede hava yada oksijenli iridyum diksit verir. Fakat daha fazla ısıtmayla bu da elementlerine ayrılır. Yerkabuğunda bulunma oranı 0,001 dolayındadır. Doğada metalik durumda genellikle osmiyumla oluşturduğu doğal alaşım biçiminde yada altınla alaşımlaşmış biçimde bulunur.

İridyum Bileşikleri:
Iridyum (II) Oksit: Ir₂O₃ Molekül ağırlığı: 432,4 Mavi-siyah toz. 1000 derecede elementlerine ayrılır. Suda çözülmez, kaynar klorür asidinde yavaşça çözünür. Iridyum (IV) yada iridyum (III) tuzu çözeltilerine alkali katılmasıyla hidrate biçiminde çöker ve bu ürün kolaylıkla siyah renkli iridyum (IV) okside yükseltgenir.

Iridyum (III) Klorür: IrCl₃ Çeşitli kristal biçimleri vardır. Klorlandırma ve polimerleştirme tepkimlerinde katalizör olarak kullanılır.

Iridyum (VI) Fluorür:IrF₆ Çok nem çekici altın sarısı kristaller. Yavaş ısıtılmayla uçar. Halojenler tarafından iridyum (IV) fluorüre (IrF₄) indirgenir. Sulu çözeltide bozunur. Soğukta kuru cam üzerinde etki etmez.